طرحواره اطاعت (اغلب هرچه به من می گویند بدون فکر انجام می دهم! و قدرت نه گفتن ندارم)

وقتی با او صحبت می‌کردم حدس اولیه‌ام وجود طرحواره اطاعت در ذهن او بود. البته سعی کردم به‌عنوان روان‌شناس حدس و گمانم را برای خودم نگه دارم و به بررسی بیشتر سارا بپردازم. او شخصی است که در زندگی خودش و در روابط با دیگران معمولاً هر چه را که به او می‌گویند فقط انجام می‌دهد.

اصلاً توان مخالفت با دیگران را ندارد و اگر نیازهای خودش را در اولویت قرار دهد احساس عذاب وجدان می‌کند. گاهی حتی ممکن است که دیگر احساسات خودش را نشان ندهد که به این پدیده، طرحواره محرومیت هیجانی گفته می شود. پس از گذشتن زمان درمان، تصمیم گرفتم تا درباره این طرح‌واره ذهنی بنویسم و آن را با شما به اشتراک بگذارم. به احتمال زیاد خود شما یا یکی از اطرافیانتان دچار تله اطاعت هستید. با من همراه باشید تا بیشتر با این پدیده روانی آشنا شویم.

طرحواره اطاعت

بهتر است ابتدا بدانیم که چه چیزی طرحواره ایثار و اطاعت نیست. ممکن است زمانی برای تفریح با همسر خودمان دوست داشته باشیم تا به رستوران برویم. اما همسرمان تمایل دارد تا به پارک برویم. در چنین شرایطی ممکن است برای خشنودی حال او از خواسته خودمان صرف‌نظر کنیم. احتمال زیاد این مسئله در اشکال گوناگون برای بسیاری از شما به وجود آمده است. در واقع برخی اوقات شرایط به‌گونه‌ای پیش می‌رود که ما نمی‌توانیم به خواسته‌های خودمان جامه عمل بپوشانیم. این مسئله امری طبیعی در زندگی هر انسانی است.

اما برخی افراد به شکل افراطی از این مسئله پیروی می‌کنند. در واقع تمامی تصمیم‌گیری‌های زندگی آن‌ها از سوی دیگران کنترل می‌شود. به‌نوعی در تمامی حالات نمی‌توانند به خواسته خود فکر کنند. اگر به خواسته خود فکر کنند و بخواهند به آن عمل کنند احساس گناه و سرزنش به سراغشان می‌آید. موردی که دقیقاً در سارا قابل‌مشاهده بود.

در این شرایط می‌توان گفت که طرحواره ایثار و اطاعت در فرد موردنظر شکل‌گرفته است. قطعاً این مسئله در درازمدت آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به زندگی فرد می‌زند. افرادی که طرحواره اطاعت را دارند غالباً اجبار را در درون خود احساس می‌کنند. از همین رو در طرحواره درمانی خوشبختانه شرایط به شکلی فراهم شده که بتوان برای درمان آن اقدام کرد.

در مقابل این طرحواره، کسانی هستند که دچار طرحواره استحقاق شده اند، به این معنی که شخص تصور می‌کند باید بهترین موقعیت‌ها، شرایط، اتفاقات و … برای آن‌ها اتفاق بیفتد.

عوامل موثر بر شکل‌گیری طرحواره اطاعت

طرحواره اطاعت، به عنوان یکی از مهمترین تجربیات اجتماعی افراد، توسط عوامل متعددی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. بعضی از این عوامل عبارتند از:

1. فشار اجتماعی: فشار اجتماعی به عنوان یک عامل مهم در شکل‌گیری طرحواره اطاعت، به میزان قدرت و تعداد افرادی که این فشار را ایجاد می‌کنند بستگی دارد. فشار اجتماعی به دو صورت ضمنی و آشکار ایجاد می‌شود و ممکن است افراد را وادار به اطاعت و رعایت قوانین و مقررات کند.

2. پاداش و مجازات: وجود پاداش و مجازات برای رفتارهای اطاعت یا عدم اطاعت، نیز به عنوان یکی از عوامل موثر در شکل‌گیری طرحواره اطاعت محسوب می‌شود. به عنوان مثال، در صورتی که اطاعت به قوانین و مقررات با پاداشی همراه شود، افراد به احتمال زیاد تمایل دارند که این قوانین و مقررات را رعایت کنند.

3. اعتقادات و ارزش‌ها: اعتقادات و ارزش‌های فردی نیز به عنوان یکی از عوامل موثر در شکل‌گیری طرحواره اطاعت در نظر گرفته می‌شوند. به عنوان مثال، فردی که اعتقادات قوی به احترام به قوانین و مقررات دارد، به احتمال زیاد بیشتر به طرحواره اطاعت پایبند است.

4. تعهد: تعهد به عنوان یکی دیگر از عوامل موثر در شکل‌گیری طرحواره اطاعت، به میزان قوی بودن تعهد افراد به رعایت قوانین و مقررات بستگی دارد. افرادی که به طور قطع به رعایت قوانین و مقررات متعهد هستند، به احتمال زیاد به طرحواره اطاعت پایبند خواهند بود.

5. تأثیر گروه: تأثیر گروه به عنوان یکی دیگر از عوامل موثر در شکل‌گیری طرحواره اطاعت، به میزان تعداد و قدرت افراد گروه بستگی دارد. افرادی که در گروه‌هایی با شرایط سخت و نیازمندی‌های خاص قرار دارند، به احتمال زیاد به طرحواره اطاعت پایبند خواهند بود.

در کل، طرحواره اطاعت تحت تأثیر ترکیبی از این عوامل و عوامل دیگری مانند سن، جنسیت، تجربه‌های گذشته و محیط فردی شکل می‌گیرد. همچنین، باید توجه داشت که طرحواره اطاعت ممکن است در مواردی که قوانین و مقررات ناعادلانه باشند و یا در شرایطی که احساس ناامنی و خطر وجود دارد، نقصان کند و افراد بیشتر به عدم اطاعت و مخالفت تمایل داشته باشند.

نشانه‌های طرحواره اطاعت

نکته مهمی را پیش از سخن درباره نشانه‌های طرحواره اطاعت باید بیان کنیم. به دلیل این که باید در بررسی‌ها و معاینه‌های چند جلسه‌ای مشخص گردد که آیا فردی دچار این طرحواره است یا خیر در نتیجه نمی‌توان به‌صورت قطعی اظهارنظر کرد که داشتن نشانه‌های زیر برابر با داشتن تله ایثار است. اگر موارد زیر را در خود یا اطرافیانتان مشاهده کردید می‌توان گفت که به‌احتمال زیاد طرحواره اطاعت از طرح‌واره‌های اصلی ذهن شماست

• احساس می‌کنید که دیگران برای شما و احساساتتان هیچ ارزشی قائل نیستند.
• با وجود مخالفت عمیق بر سر یک موضوع به‌هیچ‌عنوان با دیگران بحث نمی‌کنید و فقط مسئله موردنظر را انجام می‌دهید.
• فکر می کنید شایستگی این را ندارید که تصمیمات و انتخاب های شخصی داشته باشید.
• نمی‌توانید نه بگویید. به‌راحتی هرآنچه دیگران می‌گویند را فقط انجام می‌دهید.
• به دلیل ترس، احساسات خود را سرکوب می‌کنید.
• عزت نفس پایینی دارید.
• دوست دارید تا همه از شما راضی باشند.
• در روابط خود به دنبال افراد کنترل‌گر هستید.

تله اطاعت به چند صورت بروز می‌کند؟

تله اطاعت به دو صورت مختلف بروز می‌کند:

1. تله اطاعت به عنوان اطاعت از نیازها: در این حالت، افرادی که در تله اطاعت قرار دارند، نیازهای شخصی خود را کمتر از نیازهای دیگران مهم می‌دانند و به سرعت برای برآورده کردن نیازهای دیگران تلاش می‌کنند. در واقع، در این حالت فرد خود را به یک فرد خدمتکار و فداکار تبدیل می‌کند.

2. تله اطاعت به عنوان اطاعت از هیجانات: در این حالت، فرد به دلیل احساس ترس و نگرانی از نظرات و عملکرد دیگران، احساسات و نیازهای شخصی خود را کنار گذاشته و به سرعت به اطاعت از دیگران پرداخته و تلاش می‌کند تا مورد قبول دیگران باشد. به عبارت دیگر، در این حالت فرد به یک فرد مطیع و پیرو پرداخته می‌شود.

در کل، تله اطاعت می‌تواند به دو صورت متفاوت بروز کند و در هر دو حالت، فرد به دلیل فشار اجتماعی و نیاز به قبولی و تأیید دیگران، از نیازها و احساسات شخصی خود بی‌توجهی کرده و به اطاعت پرداخته و به رفتارهای قابل قبول اجتماعی پایبند می‌شود.

پرسش‌نامه طرحواره اطاعت یانگ

قبل از این که وارد مبحث اصلی شویم لازم است تا شما را با یک پرسش‌نامه درباره طرح‌واره اطاعت آشنا کنم. جفری یانگ از بزرگ‌ترین روان‌شناسان و طرح‌واره درمانگران جهان است. او تحقیقات گسترده‌ای درباره طرح‌واره‌های مختلف انجام داده و به‌منظور سنجش طرح‌واره اطاعت پرسش‌نامه‌ای را طرح کرده است.

امروزه ما از این پرسش‌نامه در جهت کمک به تشخیص طرح‌واره اطاعت استفاده می‌کنیم. پرسش‌نامه طرحواره اطاعت یانگ شامل ده سؤال است که به هرکدام از سؤالات نمره بین 1 تا 6 تعلق می‌گیرد؛ بنابراین اگر احساس می‌کنید که طرحواره اطاعت در شما وجود دارد می‌توانید از این پرسش‌نامه معتبر استفاده کنید. در قسمت‌های پایین‌تر پس از آشنایی با طرحواره اطاعت هر ده پرسش را مطرح می‌کنیم.

تست طرحواره اطاعت

زمان تمام شد!

پایان زمان

راه درمان طرحواره اطاعت

خودشناسی و داشتن بینش نسبت به طرح‌واره‌ها ممکن است موجب شود تا افراد مختلف اعتقاد داشته باشند که می‌توان با استفاده از آن‌ها از شر طرح‌واره ایثار خلاص شد. اما درباره این مسائل بهتر است برخی از سؤالات مطرح شود. آیا صرفاً داشتن بینش نسبت به طرحواره ایثار می‌تواند به ما کمک کند؟

بسیاری از ما ممکن است به خیلی از اخلاق های بد خود اشراف داشته باشیم، اما آیا توانسته‌ایم جلوی بروز آن‌ها را بگیریم یا خیر. اگرچه اخلاقیات و طرح‌واره‌ها قابل‌مقایسه نیستند. زیرا طرح‌واره‌ها الگوهای عمیقی در انسان هستند که تمامی زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند.

سؤال دومی که دراین‌رابطه مطرح می‌شود این است که آیا ما تصویر درستی از خودمان داریم؟ این سؤال بدین معناست که ممکن است خودمان را عاری از یک اخلاق یا رفتار بدانیم اما دقیقاً از نگاه دیگران رفتار موردنظر در ما وجود داشته باشد. از همین رو می‌توان گفت که به‌احتمال زیاد تصویر هر فرد از خودش ممکن است با خطاهای ادراکی همراه باشد. به‌گونه‌ای که خودمان را بهتر یا بدتر ببینیم.

با تمام این اوصاف یک گزینه می‌تواند در کنار تمرین و خودشناسی به ما کمک به سزایی کند. انتخاب روان‌درمانی و مراجعه به روان‌شناس گزینه بسیار مناسبی برای درمان طرح‌واره ایثار تلقی می‌شود. روان‌شناسان معمولاً از رویکردهای متنوعی برای درمان مشکلات و اختلالات روانی استفاده می‌کنند. برای درمان طرحواره اطاعت از رویکرد طرح‌واره درمانی استفاده می‌شود

رهایی از طرحواره اطاعت

به احتمال زیاد جمله «ریشه مشکلات روانی به دوران کودکی برمی‌گردد» را بسیار زیاد شنیدید. این جمله آن‌قدر تکرار شده است که به‌نوعی دست‌مایه طنز قرار گرفته است. لازم است واقعاً ما هم در این مقاله برای اشاره به ریشه و دلایل به‌وجودآمدن طرحواره اطاعت به این جمله اشاره کنیم.

در قالب یک مورد از اتفاقات پیش‌آمده در دوران کودکی سارا، ما به این نکته پی می‌بریم که رهایی از تله اطاعت به چه میزان نیازمند روان‌درمانی و مشاوره است. هنگام استفاده از تکنیک‌های طرح‌واره درمانی به نکته بسیار مهمی دست یافتیم. والدین سارا در کودکی هر زمان که او موضوعی که توسط والدین او تعیین می‌شد را انجام نمی‌داد، آن‌ها محبت خود را از سارا دریغ می‌کردند.

بدین ترتیب سارا در کودکی این نکته را فراگرفت که برای این که پدر و مادرش او را دوست بدارند باید تمام کارهایی که آن‌ها می‌گویند را انجام دهد. بدین ترتیب این تجربه و وقایع دیگر موجب شکل‌گیری طرح‌واره اطاعت در او شد. او در بزرگسالی نیز از این طرحواره دررابطه‌با دیگران نیز استفاده می‌کند.

بدین ترتیب می‌توان متوجه شد که به چه میزان دوران کودکی در شکل‌گیری طرحواره اطاعت و دیگر تله‌های زندگی مؤثر هستند؛ بنابراین در این شرایط معمولاً برای این که از چنگ این تله ناخوشایند رها شوید، بهترین گزینه شروع روان‌درمانی است. معمولاً در روند درمان، درمانگران از رویکرد و تکنیک‌های زیر استفاده میکنند.

تکنیک‌های درمانی طرح‌واره اطاعت

• آموزش تکنیک‌های جرئت آموزی به جهت بیان کردن احساسات، نیازها و خواسته‌های خود
• تغییر نگرش مراجع نسبت ارزشمندی و نیازهای خود
• درمان ترس‌های ناشی از ابراز بیان نیازها و خواسته‌های خود

نتیجه‌گیری؛ تله اطاعت

در روانشناسی، طرح واره یک الگوی ثابت از فکر و رفتار است. همچنین می‌توان آن را به‌عنوان ساختاری ذهنی از مفاهیم پیش‌فرض، چارچوبی که جنبه‌ای از واقعیت را در بر می‌گیرد، یا سیستمی برای سازمان‌دهی و درک اطلاعات جدید توصیف کرد. “طرحواره اطاعت” به طور خاص به الگوهای ناسازگاری اشاره دارد که از اوایل کودکی سرچشمه می گیرد.

طرحواره اطاعت، حاکی از آن است که افراد به شکل افراطی، تمامی خواسته‌ها و نیازهای دیگران را انجام می‌دهند. آن‌ها برای نیازهای خود هیچ اهمیتی قائل نیستند. با استفاده از پرسش‌نامه اطاعت جفری یانگ می‌توان میزان وجود این طرح‌واره اطاعت را در وجود خود سنجید. برای درمان تله اطاعت نیز می‌توان از رویکرد طرح‌واره درمانی استفاده کرد.