هدف از طرحواره درمانی چیست؟

هدف از طرحواره درمانی یادگیری است. این یادگیری در جهت کنترل نیاز‌های هیجانی بیماران میباشد. این آزمون میتواند خاطرات هیجانی افراد را کاهش دهد‌؛ به دنبال آن حساسیت‌های فیزیکی را نیز با تغییر الگوی شناختی بهبود می‌بخشد.

هدف طرحواره درمانی درمانی قاعدتا درمان بدون بازگشت بیماری‌های روانی است. اهداف این بهبودی‌ها با عملکرد درست تکنیک‌های مد نظر میسر میشود. تکنیک طرحواره‌ی درمانی شامل بازسازی تصویر ذهنی‌، گفتگو با صندلی خالی و… است. این طرح‌ها در دنیای روانشناسی بسیار اثربخش واقع شده‌اند.

انواع طرحواره ها در روانشناسی (18 طرحواره یانگ)

طرحواره ها یا الگوهای ذهنی چگونه ما را به سمت آدم‌های نامناسب می‌برد؟

طرحواره ها به خود درونی ما می گویند که چگونه با دیگران رفتار کنیم یا چگونه فکر کنیم، چگونه خود و دیگران را نگاه کنیم؟ چگونه احساسات خودمان را بیان کنیم؟ پس طرحواره ها تصویر عمیقی در ناخودآگاه ما هستند که به صورت گفتار، رفتار، احساس و باور خود را نشان می دهند. در ادامه به 18 نوع از طرحواره ها (Types of schemas) می پردازیم. با ما همراه شوید. 18 طرحواره ناسازگار اولیه و انواع طرحواره شخصیتی چیست؟

• خود انظباطی
• بزرگ منشی
• معیار‌های سرسختانه
• ایثارگری
• خود تحولی
• آسیب پذیری در برابر بیماری
• وابستگی
• شرم
• بیگانگی
• بد رفتاری
• بی‌ثباتی
• محرومیت هیجانی
• رهایی
• بی اعتمادی
• انزوای اجتماعی
• نقص
• شکست
• بی کفایتی
• گرفتاری
• اطاعت
• بازداری هیجانی
• استحقاق

1. طرحواره رهاشدگی (طرحواره طرد شدگی)

طرحواره رهاشدگی که به آن طرحواره طرد شدگی هم گفته می شود یکی از انواع طرحواره درمانی (schema therapy) است که به دلیل بی ثباتی یا غیرقابل اعتماد بودن آنهایی که برای پشتیبانی و اتصال در دسترس هستند، ایجاد می شود.

افرادی که احساس رهاشدگی دارند و به تله رهاشدگی دچار هستند، همواره در این فکر هستند که نکنه افراد نزدیک و مهم زندگی خود را از دست بدهند یا آن ها او را ترک کنند، این افراد به خانواده و افراد نزدیک خود وابسته هستند و رقابت و حسادت در زندگی آن ها به شدت زیاد هست.

2. طرحواره بی اعتمادی

طرحواره بی اعتمادی یک نوع دیگر از انواع طرحواره درمانی است که نشانه های زیر را دارند:

• به صورت مداوم فکر می کنند که دیگران می خواهند به او صدمه بزنند.
• نگران این هستند که دیگران از آن ها سوء استفاده بکنند
• یا به آن ها دروغ بگویند
• راز های خود را هیچ وقت به کسی نمیگوید زیرا می ترسد که روزی دیگران از آن ها علیه او استفاده کنند.
• از ایجاد رابطه با دیگران می ترسد، چرا که میترسد تحقیر شود

اگر که این نشانه ها را در خود دارید پیشنهاد می کنیم با مراجعه به یک درمانگر و طرحواره درمانی خود را از این تله رها کنید.

 3. طرحواره محرومیت عاطفی

این انتظار که میل شخص برای درجه نرمال حمایت عاطفی به اندازه کافی توسط دیگران برآورده نمی شود. سه شکل عمده این محرومیت که یکی از انواع طرحواره درمانی است عبارتند از:

• الف) محرومیت از تربیت: عدم توجه، محبت، گرمی یا همراهی از سوی دیگران.
• ب) محرومیت از همدلی: فقدان درک، گوش دادن، خودافشایی یا اشتراک متقابل احساسات از سوی دیگران.
• ج) محرومیت از حفاظت: عدم قدرت، جهت یا راهنمایی از سوی دیگران.

4. طرحواره نقص و شرم

طرحواره نقص و شرم از انواع طرحواره درمانی که احساس ناقص بودن، بد بودن، ناخواسته بودن، حقارت یا بی اعتبار بودن از جهات مهم به فرد دست می دهد؛ مانند اینکه در صورت افشا شدن موضوعی، برای دیگران قابل دوست داشتنی نخواهد بود.

این طرحواره که در بین انواع طرحواره درمانی بسیار مهم است شامل موارد زیر است:

• حساسیت مفرط به انتقاد، طرد و سرزنش باشد.
• مقایسه و ناامنی در اطراف دیگران.
• احساس شرم نسبت به عیوب درک شده خود.

این عیوب در طرحواره درمانی ممکن است 2 نوع باشند؛

1. خصوصی (مانند خودخواهی، انگیزه های عصبانیت، تمایلات جنسی غیرقابل قبول)
2. عمومی (مانند ظاهر نامطلوب، ناهنجاری اجتماعی)

5. طرحواره انزوای اجتماعی

این احساس که فرد از بقیه جهان جدا و منزوی است، با افراد دیگر متفاوت است ویا عضوی از هیچ گروه یا جامعه ای نیست را طرحواره انزوای اجتماعی می نامند.

6. طرحواره وابستگی

تعریف طرحواره وابستگی به این معناست که اعتقاد به اینکه فرد قادر به انجام مسئولیت های روزمره خود به شیوه ای شایسته و بدون کمک قابل توجه دیگران نیست (مثلاً مراقبت از خود، حل مشکلات روزانه، قضاوت درست، انجام وظایف جدید، تصمیم گیری صحیح) که اغلب به عنوان درماندگی نشان داده می شود.

این دسته از افراد در تست طرحواره درمانی مصداق بارز افراد سست عنصر هستند. اغلب شخصیت‌های گرفتار دارای هویت‌های ادغام شده از نوع وابستگی افراطی هستند. فرد گرفتار رفتار‌های تقلیدی دارد و از افرادی که انتظار دارند که مستقل بودن را به او القا کنند؛ دوری میکنند. گاهی هم افراد این دسته بیش از حد گرفتار استقلال میشوند و مشورت را فراموش میکنند.

 7. طرحواره آسیب پذیری در برابر بیماری و آسیب

 ترس اغراق آمیز از اینکه فاجعه ای قریب الوقوع در هر زمانی رخ دهد و فرد نتواند از آن جلوگیری کند. ترس ها در انواع طرحواره درمانی بر یک یا چند مورد زیر تمرکز دارند:

1. فجایع پزشکی: به عنوان مثال، حملات قلبی، ایدز.
2. فجایع عاطفی: به عنوان مثال، دیوانه شدن.
3. فجایع خارجی: مانند فروریختن آسانسورها، قربانی شدن توسط جنایتکاران، سقوط هواپیما، زلزله.

8. طرحواره درگیر شدن

این طرحواره باعث درگیر شدن بیش از حد عاطفی با یک یا چند فرد مهم (اغلب والدین) است. اغلب شامل این باور است که حداقل یکی از افراد درگیر، نمی تواند بدون حمایت مداوم دیگری زنده بماند یا خوشحال باشد. همچنین ممکن است شامل احساس خفه شدن یا آمیختگی با دیگران یا هویت فردی ناکافی باشد.

9. طرحواره شکست چیست؟

اغلب افراد در طرحواره شکست احساس بی کفایتی دارند چون اغلب دچار مقایسه خود با دیگران میشوند. این افراد به دنبال کمال‌گرایی مطلق هستند و هر شرایطی بهتر از شرایط قبلی برایشان پیش بیاید نمیتواند آنها را راضی کند. نتیجتا خودشان را قبول ندارند و افراد منظم و با برنامه‌ای نیستند. اغلب نیز دچار استرس میشوند و این ناشی از نداشتن اعتماد به نفس در این افراد است.

 یکی از انواع طرحواره درمانی است که بر این باور است که فرد در زمینه های (مدرسه، شغل، ورزش و غیره) شکست خواهد خورد. در این مورد فرد فکر می کند در کار شکست خواهد خورد یا اساساً نسبت به همسالان خود ناکافی، احمق، بی استعداد، نادان، و از دیگران نیز پایین تر است.

10. طرحواره استحقاق / حق

انسانی که دچار بزرگ منشی شده‌، اعتماد به نفش کاذب دارد. خود را از دیگران بالاتر میداند و این باعث میشود که حقوق دیگران را زیر پا بگذارند. خوخواهانه رفتار میکنند و به هنجار‌های جامعه‌ای که در آن زندگی میکنند اهمیت نمیدهند. اغلب این افراد سعی میکنند عقاید خود را به اطرافیانشان القا کنند.

طرحواره استحقاق یا طرحواره حق شامل اعتقاد به برتری نسبت به افراد دیگر، همچنین شایسته برخوردار بودن از حقوق و امتیازات ویژه می باشد. این افراد بر این باورند که فرد باید بتواند هر کاری را که می‌خواهد انجام دهد یا چیزی را داشته باشد، صرف نظر از اینکه آیا واقع‌ بینانه است یا از نظر دیگران معقول است، و اینکه چه هزینه‌ای برای دیگران به همراه خواهد داشت؟

این طرحواره تمرکز اغراق آمیز بر برتری (بودن در میان موفق ترین، مشهورترین، ثروتمندترین) دارد. به منظور دستیابی به قدرت یا کنترل، گاهی اوقات شامل رقابت بیش از حد نسبت به دیگران، یا تسلط بر آنها می شود که شامل موارد زیر است:

• ابراز قدرت
• تحمیل دیدگاه خود
• یا کنترل رفتار دیگران در راستای خواسته های خود
• نا همدل بودن یا نگرانی برای نیازها یا احساسات دیگران.

11. طرحواره معیارهای سختگیرانه و خودکنترلی

فرد خویشتن دار‌، اغلب بی حوصله جلوه میکند. بی برنامه هستند و مسئولیت‌پذیری ندارند. به دنبال لذت‌هایی هستند که در لحظه بتواند حالشان را خوب کند. اهدافشان بیشتر در دسته هدف‌های کوتاه مدت قرار میگیرد. اغلب نمیتوانند هیجانات خود را کنترل کنند و در کارهایشان سهل انگاری میکنند.

این طرحواره شامل اعمال خویشتن داری زیاد و تحمل ناامیدی برای دستیابی به اهداف شخصی همچنین مهار بیش از حد احساسات و انگیزه های فرد می شود.

12. طرحواره اطاعت

فرد مبتلا به طرحواره اطاعت، فکر میکند دیگران ارزشی برای عقایدشان قائل نیستند. این فرد در روابط عاطفی‌اش احساساتش را بروز نمیدهد. از انواع اطاعت‌، مطیع بودن بر نیاز‌ها و هیجانات است. یکی از انواع طرحواره درمانی است که تسلیم بودن بیش از حد نسبت به دیگران به دلیل احساس اجبار معمولاً برای جلوگیری از عصبانیت، تلافی یا رها شدن شکل می گیرد. دو شکل عمده انقیاد یا اطاعت در انواع طرحواره درمانی عبارتند از:

1. انقیاد نیازها: سرکوب ترجیحات، تصمیمات و تمایلات فرد.
2. انقیاد عواطف: سرکوب بیان عاطفی به ویژه خشم.

 این افراد معمولاً این تصور را دارند که خواسته ها، نظرات و احساسات شخص برای دیگران معتبر یا مهم نیست. اغلب به صورت انطباق بیش از حد، همراه با حساسیت مفرط نسبت به احساسات ظاهر می شود. به طور کلی منجر به ایجاد خشم می شود که منجر به علائم ناسازگار مانند موارد زیر می شود:

• رفتار منفعلانه-پرخاشگرانه
• طغیان کنترل نشده خلق و خو
• علائم روان تنی
• کناره گیری از محبت
• سوء مصرف مواد

13. طرحواره ایثار (طرحواره ایثارگری افراطی)

این طرحواره شامل دسته‌ای از افراد می‌شود که بیش از حد از خود گذشتگی دارند‌. ایثارگری این افراد در حدی است که « نه گفتن » را فراموش میکنند و قربانی خواسته دیگران میشوند. این انسان‌ها بسیار مهربان هستند و دوستان بسیار خوبی برای افراد منزوی میشوند. این طرحواره ایثار، تمرکز بیش از حد در برطرف کردن نیاز دیگران در موقعیت‌های روزمره، به قیمت نارضایتی خود فرد دارد.شایع ترین دلایل این نوع از انواع طرحواره درمانی عبارتند از:

• جلوگیری از ایجاد درد برای دیگران.
• جلوگیری از احساس گناه و احساس خودخواهی فرد
• حفظ ارتباط با دیگران

14. طرحواره جلب توجه و تاکید دیگران

این طرحواره مخصوص افرادی است که دائم به دنبال دریافت تمجید از اطرافیان خود هستند. ارزش خود را در تعریف کردن دیگران از آنها میدانند. اگر مورد تحسین سایرین قرار نگیرند حس بی‌ارزش بودن به آنها دست میدهد.

تاکید بیش از حد بر کسب تایید و توجه از سوی افراد دیگر به قیمت ایجاد حس امن برای فرد دارای این ویژگی. احساس احترام این فرد در درجه اول به واکنش های دیگران بستگی دارد تا به تمایلات طبیعی خود فرد. گاهی اوقات شامل تاکید بیش از حد بر موقعیت، ظاهر، پذیرش اجتماعی، پول، یا موفقیت است. که اغلب منجر به تصمیمات مهم زندگی می شود که معتبر یا رضایت بخش نیستند.

15. طرحواره منفی گرایی

تعریف این نوع از انواع طرحواره درمانی شامل تمرکز فراگیر و مادام‌العمر بر جنبه‌های منفی زندگی مانند (درد، مرگ، از دست دادن، ناامیدی، تعارض، گناه، رنجش، مشکلات حل‌نشده، اشتباهات احتمالی، خیانت، چیزهایی که ممکن است اشتباه پیش بروند، و غیره) و در عین حال به حداقل رساندن یا نادیده گرفتن موارد مثبت یا جنبه های خوش بینانه زندگی است. این افراد کوچکترین مسئله را برای خود بزرگ میکنند. خوشی این دسته از آدمها بسیار کوتاه است و در خوشحالی خود کوتاهی میکنند. فرد منفی گرا اغلب ناامید است و در مشکلات دست و پایش را گم میکند.

طرحواره منفی گرایی معمولاً شامل ترس بیش از حد از انجام اشتباهاتی است که ممکن است منجر به سقوط مالی، ضرر، تحقیر یا گرفتار شدن در یک موقعیت بد شود. از آنجایی که پیامدهای منفی بالقوه اغراق آمیز است، این بیماران اغلب به نگرانی مزمن، هوشیاری منفی، شکایت یا بلاتکلیفی دچار می شوند.

16. طرحواره محرومیت هیجانی (طرحواره بازداری هیجانی)

اغلب این افراد سعی در سرکوب هیجانات خود دارند. این دسته از آدمها فکر میکنند اگر احساسات خود را بروز دهند ممکن است دیگران را ناراحت کنند و یا ممکن است مورد تمسخر قرار گیرند. شامل  مهار بیش از حد کنش، احساس یا ارتباط برای جلوگیری از عدم تایید دیگران، احساس شرم، یا از دست دادن کنترل تکانه های خود است. رایج ترین زمینه های بازداری در انواع طرحواره درمانی عبارتند از:

• مهار خشم و پرخاشگری.
• مهار انگیزه های مثبت (مانند شادی، محبت، هیجان جنسی، بازی).
• مشکل در بیان آسیب‌پذیری یا برقراری ارتباط آزادانه درباره احساسات، نیازها و غیره.
• تأکید بیش از حد بر عقلانیت و در عین حال بی توجهی به احساسات.

 17. طرحواره ملاک‌های سخت‌ گیرانه

کسانی که از زندگی رضایت ندارند و دائم عیب‌جویی میکنند در دچار طرحواره معیارهای سختگیرانه هستند. اینها بسیار کمال‌گرا‌، مقید‌، قانون‌مند‌، زمان‌دوست و کاری هستند. از دیگران برای انجام کارها انتظار بالایی دارند. اغلب یک زندگی معمولی را ترجیه میدهند.

این باور اساسی مبنی بر اینکه فرد باید برای رسیدن به استانداردهای درونی بسیار بالای خود، تلاش بسیار کند، معمولاً برای اجتناب از انتقاد به وجود می آید. به طور معمول منجر به احساس فشار فردی یا کاهش سرعت می شود. فرد نسبت به خود و دیگران بیش انتقادی دارد. که باعث می شود فرد در موارد زیر دچار مشکل شود :

لذت، آرامش، سلامت، عزت نفس، احساس موفقیت، یا روابط رضایت بخش

ملاک های سختگیرانه در انواع طرحواره درمانی معمولاً به صورت زیر ارائه می شوند:

1. کمال گرایی، توجه بیش از حد به جزئیات، یا دست کم گرفتن عملکرد خود نسبت به هنجار.
2. قوانین سفت و سخت; در بسیاری از زمینه‌های زندگی، از جمله احکام غیر واقعی اخلاقی، فرهنگی یا مذهبی.
3. اشتغال به زمان و کارایی، به طوری که بتوان کارهای بیشتری را انجام داد.

 18.  طرحواره مجازات یا خود مجازاتی

این طرحواره تنبیه این است که اعتقاد به این که فرد باید به دلیل اشتباهات سخت مجازات شود. شامل تمایل به عصبانیت، تحمل ناپذیری، تنبیه و بی حوصلگی با افراد (به خصوص خود فرد) است که انتظارات یا استانداردهای آن فرد را برآورده نمی کنند. معمولاً شامل مشکل در بخشش اشتباهات در خود یا دیگران می شود.

طرحواره درمانی کودک و نوجوان

هنگام شروع درمان، کودکان اغلب احساس می کنند که والدین یا معلمان آنها می خواهند که درمانگر شخصیت آنها را تغییر دهد تا آنها را اصلاح کند. اکثر کودکان هنوز تمایز واضحی بین خود و رفتارشان ایجاد نکرده‌اند، بنابراین این احساس را دارند.
به طور غیرمعمول و متناقضی کودکان به شدت در برابر تغییر مقاومت می کنند. کودکان و یا حتی بزرگسالان در مراحل اولیه درمان، اغلب این مقاومت را از خود نشان می دهند زیرا دوست ندارند که احساسات شدیدشان فوران شود یا از موضوعات ناراحت کننده صحبت کنند.

مراقب باشید که به عنوان حالت‌های «ناسازگار» که ممکن است هنوز در محدوده طبیعی رفتار برای مرحله رشد خاص کودک باشند، برچسب‌گذاری نشود. طرحواره درمانی برای کودکان و نوجوانان با راهنمایی دقیق در مورد نحوه اجرای گفتگوهای طرحواره مناسب سن و استفاده تخیلی از بازی برای تقویت یا جایگزینی بازنویسی تصاویر، به درمانگران اجازه می دهد تا به آنها کمک کنند تا رویدادهای دشوار را پشت سر بگذارند و راه های جدید و سالم تری را انتخاب کنند.

نتیجه گیری انواع طرحواره ها

طرح واره چیست؟ طرحواره ها الگوهای غیر مفیدی هستند که در برخی افراد اگر نیازهای عاطفی آنها در کودکی برآورده نشود، ایجاد می شوند. این طرح‌واره‌ها می‌توانند در طول زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند و در صورت عدم توجه به روش‌ها و رفتارهای مقابله‌ای مشکل‌ساز شوند.

شناخت انواع طرحواره ها و طرحواره درمانی به شما آموزش می دهد که چگونه از برآورده شدن نیازهای عاطفی خود به روشی سالم که باعث ناراحتی نمی شود اطمینان حاصل کنید. در نهایت، همه اینها به شما کمک می کند تا یک بزرگسال قوی و سالم شوید. یک فرد بزرگسال سالم که به خوبی توسعه یافته است می تواند به بهبود و تنظیم سایر افراد کمک کند و تحت تأثیر طرحواره های منفی قرار نگیرید.