طرحواره معیارهای سختگیرانه چگونه است (کمال گرایی افراطی)

امروزه ما می‌دانیم که کمال‌گرایی به‌خودی‌خود آسیب هایی را بر انسان وارد می‌کند. در واقع کمال‌گرایی در اکثر مواقع موجب می‌شود با یک شکست کوچک دست از کار بکشیم. این ویژگی در موارد متعددی مانع از فعالیت‌های عملی ما می‌شود و تصورمان بر این است که باید همه چیز در بهترین حالت خودش باشد تا بتوان شروع کرد.

حال تصور کنید این کمال‌گرایی به شکلی افراطی در یک فرد وجود داشته باشد. در این شرایط معمولاً احتمال بر این است که فرد مذکور دچار طرحواره معیارهای سختگیرانه یا حتی طرحواره منفی گرایی و بدبینی می شود. با ما همراه باشید تا به طور کامل با این طرحواره معیار های سخت گیرانه زندگی آشنا شوید.

طرحواره معیارهای سختگیرانه

بهتر است طرحواره معیارهای سختگیرانه را با مثالی توضیح دهیم تا آسان‌تر آن را یاد بگیرید. در این مثال ما با شخصی به نام علی مواجه هستیم. هر کس که از دور علی را می‌بیند تصور می‌کند که او فردی به‌شدت کوشا و دارای پشتکار قوی است. اما نزدیکان علی می‌دانند که او اگرچه ممکن است با تلاش به خواسته‌های خود برسد اما هیچ‌گاه از جایگاه خودش راضی نیست.

به طور مثال او با وجود این که در آزمون دکتری تخصصی توانست رتبه خیلی خوبی را به دست بیاورد اما به دلیل این که رتبه اول را نیاورده در نتیجه خودش را سرزنش می‌کند. این تنها یک مورد است که او از رسیدن به چیزی که می‌خواهد راضی نیست. این موضوع در تمام زندگی او دیده می‌شود. در واقع می‌توان گفت که او هیچ‌گاه نتوانسته از خودش راضی باشد.

تصور او نسبت به خودش همواره بالاتر از توانایی‌هایش است. به طور مثال فکر می‌کند در بیست ساعت می‌تواند دروس خود را مطالعه کند. اما اگر واقع‌بینانه در نظر بگیریم متوجه می‌شویم که یک فرد به یک تعادل در خواب، فعالیت و استراحت نیاز دارد تا بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد.

علی پس از جلسات متعدد با درمانگر خود دریافتند که به دلیل سخت‌گیری و انتقاد بیش از حد والدینش، ملاک‌های سختگیرانه در او به وجود آمده است. در واقع او تصور می‌کند در همه حال باید بهترین عملکرد را داشته باشد. تا اینجای مقاله شما خوانندگان عزیز متوجه طرحواره معیارهای سختگیرانه شده‌اید.

گاهی این طرحواره باعث به وجود آمدن طرحواره پذیرش جویی می شود که منتظر تایید دیگران هستید و مدام کارهایتان را برای تایید دیگران انجام می دهید. بد نیست در ادامه به علائم افراد دارای تله سختگیرانه اشاره کنیم تا بتوانید در خودتان وجود یا عدم وجود این طرحواره را بسنجید.

نشانه‌های طرحواره معیارهای سختگیرانه / انتقاد جویی

اگر بیشتر علائم زیر در شما دیده می‌شود می‌توان احتمال داد که طرحواره سختگیرانه یا همان انتقاد جویی در شما وجود دارد. البته باید ذکر کنیم که بررسی و تشخیص دقیق باید از سوی روان‌درمانگران مجرب صورت بگیرد.

• فرد بسیار پر تلاشی هستید. این تلاش و ممارست در رسیدن به خواسته‌ها به دلیل جلب‌توجه دیگران نیست. این ویژگی‌ها به این دلیل به وجود آمده‌اند که خودتان احساس می‌کنید که باید برای کسب رضایت درونی خود تلاش زیادی را انجام دهید.
• همواره بر روی خودتان فشار زیادی را وارد می‌کنید. خودتان درگیر مسائل و مسئولیت‌های مختلف می‌کنید.
• بیش از حد کار می‌کنید. در واقع بیشتر ساعات را بدون استراحت مشغول به کار هستید.
• ترس از شکست باعث می‌شود تا همواره اضطراب زیادی داشته باشید و مدام اضطراب دارید که فعالیت‌های روزمره را به پایان نرسانید.
• مدام از خودتان یا دیگران انتقاد می‌کنید.
• تصور می‌کنید وقت کمی برای انجام کارهای خود دارید. در واقع فکر می‌کنید فعالیت‌های زیادی را باید انجام دهید و وقت کافی برای انجام همه آن‌ها نیست.
• اگرچه ممکن است با تلاش و ممارست به اهداف خود دست‌یابید اما رسیدن به آن‌ها همراه با لذت نیست. زیرا در این راه پر از اضطراب بوده‌اید و حتی پس از رسیدن نیز دوباره خود را تحت‌فشار می‌گذارید.
• در اثر اضطراب زیاد زود عصبانی می‌شوید.
• در انجام امور مختلف بسیار جزئی‌نگر هستید.
• تفکر انعطاف‌ناپذیری دارید. باید به همه ویژگی‌های یک هدف دست پیدا کنید. در غیر این صورت حتی اگر به اکثر اهدافتان دست پیدا کنید و تنها مقدار اندکی از آن‌ها باقی بماند باز هم خودتان را یک فرد شکست‌خورده می‌دانید.

گاهی هم فرد دارای طرحواره خویشتن‌ داری ناکافی است و به همین علت معیار های سختگیرانه ای دارد. فرد دارای طرحواره خویشتن داری ناکافی به‌سرعت از یک ایده و تصمیم به ایده یا تصمیم دیگر می‌پرد. در واقع ابتدا پس از گرفتن یک تصمیم بسیار هیجان‌زده می‌شود. پس از انجام آن کار به‌سرعت زده شده و از انجام ادامه آن صرف‌نظر می‌کند.

ریشه‌های تحولی و عوامل شکل‌گیری طرحواره ملاک های سرسختانه

طرحواره ملاک های سرسختانه یا “ریجیدیت” (Rigidity) در رفتار و نگرش افراد ممکن است از ریشه‌ها و عوامل مختلفی نشأت گرفته باشد. در زیر به برخی از این عوامل طرحواره معیارهای سختگیرانه اشاره می‌کنیم:

1. تجربیات گذشته: تجربیات گذشته شخص می‌تواند بر رفتار و نگرش او در آینده تأثیر بگذارد. افرادی که در گذشته تجربه شکست‌های بسیاری داشته‌اند، ممکن است به دلیل ترس از تکرار این تجربیات، رفتار سرسختانه از خود به نمایش بگذارند.

2. نگرش‌های فرهنگی: فرهنگ، می‌تواند بر رفتار و نگرش افراد تأثیر بگذارد. برخی فرهنگ‌ها، از جمله فرهنگ‌هایی که بر اساس سنت و تعصبات دینی ساخته شده‌اند، افراد را به رفتار سرسختانه ترغیب می‌کنند.

3. نارضایتی شخصی: افرادی که از شرایط زندگی خود نارضایت هستند، ممکن است به دلیل این نارضایتی، رفتار سرسختانه به نمایش بگذارند. آنها به دنبال کنترل بیشتری بر شرایط خود هستند و به همین دلیل، رفتار سرسختانه از خود به نمایش می‌گذارند.

4. اضطراب و ترس: افرادی که اضطراب و ترس زیادی دارند، ممکن است به دلیل ترس از تغییر و اتفاقات ناگوار، به رفتار سرسختانه تمایل داشته باشند.

5. نارسایی در تأمین نیازهای اساسی: افرادی که در تأمین نیازهای اساسی خود مانند امنیت، عشق و علاقه، تأییدیه و تحسین ناکام بوده‌اند، ممکن است به رفتار سرسختانه تمایل داشته باشند. آنها به دنبال تأییدیه‌های بیشتری هستند و به همین دلیل، رفتار سرسختانه از خود به نمایش می‌گذارند.

در کل، تأثیرات مختلفی می‌تواند بر رفتار و نگرش افراد در قالب طرحواره ملاک های سرسختانه داشته باشد. برای مقابله با این مشکل، بهتر است به مشاوره روانشناسی مراجعه کرده و راهکارهای مناسبی برای مدیریت رفتار سرسختانه خود پیدا کنید.

طرحواره معیارهای سختگیرانه برای ازدواج

متأسفانه اگر افراد برای درمان طرحواره معیارهای سختگیرانه اقدام نکنند ممکن است ازدواج و روابط دیگرشان با آسیب‌های بی‌شماری مواجه شود. انتقاد و سرزنش کردن اگرچه در حد تعادل لازمهٔ پیشرفت است اما اگر بیش از حد باشد فقط ناراحتی را به وجود می‌آورد.

مسئله حائز اهمیت بعدی این است که این افراد به دلیل داشتن ملاک‌های سختگیرانه همواره به دنبال همسری هستند که تمامی ویژگی‌های خوب را داشته باشد. به عبارتی به دنبال همسری با ظاهر جذاب، قدرت اجتماعی بالا، ثروتمند و… هستند. این امر می‌تواند در نهایت موجب تنهایی این افراد بشود. زیرا اکثر انسان‌ها تمامی ویژگی‌های مثبت را در خود ندارند. طرحواره معیارهای سختگیرانه موجب می‌شود تا  همسرانی با یکی از دو ویژگی زیر  برگزینند.

1. افراد دارای طرحواره معیارهای سختگیرانه همسری را انتخاب می‌کند که سخت‌گیر و کمال‌گرا است. همچنین همسر برگزیده شده از سوی این افراد ویژگی اخلاقی شبیه به والدینشان دارد. در واقع همسرشان معمولاً افرادی سرزنشگر هستند که در صورت انجام نیازهای خودشان، عشق و محبت را نثار فرد دارای طرح‌واره معیارهای سختگیرانه می‌کنند.
2. احتمال دارد آن‌ها افرادی را انتخاب کنند که برخلاف خودشان به‌شدت آسان‌گیر و عاری از هرگونه کمال‌گرایی باشند.

در مجموع می‌توان گفت که انتقادهای بیش از حد، تاکید بیش از حد بر بهترین بودن، کارکردن افراطی و عدم توجه به همسر و … موجب می‌شود تا ازدواج این‌گونه افرا به ورطه سقوط کشیده شود. به همین منظور باید راهکاری برای آن برگزیده شود که در ادامه به درمان آن اشاره خواهیم کرد.

مطالعه بیشتر: نکات مهم خواستگاری

درمان طرحواره معیارهای سختگیرانه

در ابتدای مقاله ذکر کردیم که معمولاً افراد دارای طرحواره معیارهای سختگیرانه دارای والدینی سرزنشگر هستند. این امر نشان می‌دهد که واکاوی علل این طرح‌واره به دوران کودکی بازمی‌گردد. شناخت علل ایجاد تله سختگیرانه نیز معمولاً به‌تنهایی امکان‌پذیر نیست. زیرا ما در اثر رابطه با دیگران است که به نکته‌هایی درگذشته خود پی می‌بریم.

از همین رو توصیه می‌کنیم برای درمان این طرحواره نزد روان‌شناس بروید و راه طرحواره درمانی را پیش بگیرید. اما اگر بنا به هر دلیلی مراجعت به روان‌شناس امکان‌پذیر نبود می‌توانید راه زیر را انتخاب کنید. این راه اگرچه تأثیری به‌اندازه مراجعت به روان‌درمانگر ندارد اما می‌تواند در درمان طرحواره وابستگی بی کفایتی مؤثر واقع شود.

• ابتدا باید با خودشناسی به دنبال ریشه‌های ایجاد طرح‌واره معیارهای سخت‌گیرانه بگردید. در واقع با شناخت آن‌ها می‌توانید بینشی نسبت به آن‌ها پیدا کنید. این مرحله اگرچه سختی‌های خاص خود را دارد اما تأثیر به سزایی می‌تواند داشته باشد.
• می‌توانید ویژگی‌های منفی طرحواره خود را بنویسید. در واقع اگر این تله زندگی باعث می‌شود تا لذت کافی را از زندگی نبرید حتماً آن را در دفتری یادداشت کنید.
• تمامی کارهایی را که دارید کنار گذاشته و سعی کنید که نتایج آن‌ها را پیش‌بینی کنید. در واقع نتیجه کارتان را  در بدترین  و خوش‌بینانه‌ترین حالت پیش‌بینی کنید. پیش‌بینی بدترین اتفاقی که احتمال دارد رخ بدهد در نهایت باعث می‌شود تا اندکی از فشار روانی شما کاسته شود. معمولاً با تلاش شما بدترین اتفاق رخ نمی‌دهد. در نتیجه هنگام انجام فعالیتتان لذت کافی را از آن می‌برید.
• در راستای درمان خود می‌توانید از دوستان و اطرافیان واقع‌بین خود کمک بگیرید.

فراموش نکنید با هر روشی که شده تلاش کنید تا خودتان را از طرحواره معیارهای سختگیرانه برهانید. در واقع استرس و اضطراب ناشی از فشار زیاد می‌تواند مشکلات جسمانی و روانی متعددی را برای شما به وجود بیاورد. از همین رو باید هرچه سریع‌تر به فکر خود باشید تا آسیب نبینید.

چه راهکارهایی برای مدیریت رفتار سرسختانه وجود دارد؟

برای مدیریت رفتار سرسختانه و طرحواره معیارهای سختگیرانه، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

1. تشخیص رفتار سرسختانه: اولین قدم برای مدیریت رفتار سرسختانه، تشخیص این رفتار در خود است. باید به دقت مشاهده کنید که در چه مواقعی و با چه افرادی رفتار سرسختانه از خود به نمایش می‌گذارید.
2. تغییر نگرش: رفتار سرسختانه معمولاً از نگرش منفی استوار است. بنابراین، تغییر نگرش از منفی به مثبت، می‌تواند کمک کننده باشد. به عنوان مثال، به جای اینکه به دنبال کنترل بیشتری بر شرایط خود باشید، سعی کنید از کنترل کردن خودداری کنید و اجازه دهید اتفاقات به طور طبیعی رخ دهند.
3. مهارت‌های ارتباطی: مهارت‌های ارتباطی می‌توانند به شما کمک کنند تا بهتر با افراد ارتباط برقرار کنید و رفتار سرسختانه را کنترل کنید. به عنوان مثال، یاد بگیرید چگونه با افراد به صورت موثر و با احترام صحبت کنید.
4. مدیریت استرس: استرس و اضطراب می‌توانند رفتار سرسختانه را تشدید کنند. به همین دلیل، مدیریت استرس و اضطراب می‌تواند به شما کمک کند تا رفتار سرسختانه خود را کنترل کنید. به عنوان مثال، از روش‌های تنفس عمیق و مدیتیشن استفاده کنید.

نتیجه گیری از طرحواره معیارهای سختگیرانه

طرحواره معیارهای سختگیرانه موجب می‌شود تا افراد بخواهند در هر کاری عالی و بهترین وجه خود را نشان دهند. آن‌ها باید به‌تمامی اهداف خود دست یابند. در صورت انجام ندادن بخشی از کارها، خودشان را فردی شکست‌خورده می‌دانند. برخی از ویژگی‌های این افراد مانند انتقادکردن زیاد موجب می‌شود تا ازدواج موفقی نداشته باشند. به‌منظور درمان طرحواره ملاک های سخت گیرانه می‌توانند نزد درمانگران مجرب بروند.